رَشت ( آوا ^{راهنما·اطلاعات}) (به گیلکی: رٚشت) کلان‌شهری در شمال ایران،^[۴][۵] مرکز استان گیلان در شمال ایران و مرکز شهرستان رشت است و مادرشهر^[۶] استان گیلان و بخش‌هایی از استان‌های همجوار است. از رشت به‌عنوان شهر همیشه‌بیدار یاد می‌کنند.^[۷] این کلانشهر همچنین پرجمعیت‌ترین شهر شمال ایران در بین سه استان حاشیهٔ دریای خزر و بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر گیلک‌نشین جهان، بزرگ‌ترین سکونت‌گاه سواحل جنوبی دریای خزر محسوب می‌شود.^[۸][۹] در تابستان ۱۳۹۲، رشت سومین شهر بازدیدشده توسط گردشگران در ایران بود.^[۱۰] براساس آخرین داده‌های جغرافیایی دیتاسنتر ماهواره ای سیستم اطلاعات ژئوگرافی؛ بیشترین درازای شهر رشت ۳۶ کیلومتر است. (یعنی از این سمت تا آن سمت شهر بر مبنای بیشترین حالت ممکن ۳۶ کیلومتر راه است).^[۱۱] بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر رشت تعداد ۶۷۹٬۹۹۵ نفر است.^[۱۲] جمعیت شناور ثابت روزانهٔ شهر رشت به‌عنوان مادرشهر استان گیلان^[۶] بالغ بر ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر است.^[۱۳] جمعیت این شهر در تعطیلات و ماه‌های گردشگری سال بالغ بر دومیلیون نفر است.^[۱۴] رشت فشرده‌ترین شهر ایران به‌لحاظ نسبت جمعیت به وسعت است و از لحاظ نسبت جمعیت در روز و شب نیز رتبهٔ نخست کشور را دارد.^[۱۳]

در شهر رشت لهجه‌های گوناگون از گویش بیه‌پس زبان گیلکی توسط مردم تکلم می‌شود.^[۱۵]

آب‌وهوای رشت ازجمله آب و هوای معتدل کاسپین و شبه‌مدیترانه‌ای است که دارای تابستان‌های گرم و شرجی و زمستان‌های سرد و مرطوب است. همچنین شهر رشت دارای رتبهٔ اول میزان بارش مراکز استان‌های ایران و به شهر باران (شهر باران‌های نقره‌ای) مشهور است.^[۱۶]

رشت بیش از ۴٬۵ قرن پیش مرکز گیلان شد^[۱۷] و در گذشته، مرکز استان یکم ایران بوده‌است. همچنین این شهر نقشی کلیدی در بزنگاه‌های تاریخ ایران مانند انقلاب مشروطه، جنبش جنگل و انقلاب ۱۳۵۷ ایران داشت و با توجه به فرهنگ مردم آن و قرار گرفتن در جادهٔ راه ابریشم از دیرباز به‌عنوان مرکز تجارت شمال^{[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]} همواره به‌عنوان دروازهٔ تمدن مدرن از آن یاد می‌شود.^[۲۴] و دارای پیشینه‌ای درخشان در عرصهٔ مبادلات خارجی بوده‌است.^[۲۵][۲۶]

این شهر در سال ۲۰۱۵ به شبکهٔ شهرهای خلاق جهان به‌عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی زیر نظر یونسکو پیوست.^[۲۷][۲۸] براساس استانداردهای یونسکو شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی‌های شهروندان در توسعهٔ پایدار شهری استفاده می‌کند. رشت تنها شهر ایران به‌همراه ۱۸ شهر دیگر جهان است که در زمینهٔ خوراک‌شناسی در یونسکو ثبت شد.^[۲۹][۳۰]

امروزه شهر رشت یکی از قطب‌های کشاورزی در سطح کشور محسوب می‌شود. رشت یکی از قطب‌های تولید برنج ایران،^[۳۱] تولیدکنندهٔ بزرگ فولاد و قطب تولید نانوداروهای ضدِسرطان کشور^[۳۲] یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران است. رشت در سال ۹۳۶ هجری شمسی در زمان شاه طهماسب صفوی به عنوان مرکز استان گیلان انتخاب شد. سال ۱۳۹۳ به پیشنهاد روبرت واهانیان معمار و رشت پژوه، روز ۱۲ دی ماه به مناسبت مرکز استان شدن شهر رشت در زمان حکومت سلسلهٔ صفویان، به عنوان روز تولد این شهر و به نام روز نکوداشت شهر رشت پیشنهاد شد. این روز در سال ۱۳۹۴ به افتخار نکوداشت شهر رشت به این عنوان نام گذاری شده‌است. این شهر دارای تاریخی است که به قرن سیزدهم بازمی‌گردد که طی آن رشت مرکز بزرگ تجارت ابریشم با کارگاه‌های نساجی متعدد بود. گریگوری والریانو ویچ ملگونوف، یک مسافر روسی که در سال ۱۸۹۶ به رشت سفر کرده بود، در خاطرات خود نوشت که این شهر در آن زمان دارای ۵۴۶ خانه، ۱۰۲۱ مغازه و ۲۷۳۱۴ نفر جمعیت بود. در آن زمان اعتبار سیاسی رشت به حدی بود که دولت‌های روس، انگلیس و عثمانی در رشت کنسولگری داشتند. رشت همچنین یکی از شهرهای برتر در حوزه صنایع دستی است به طوری که رشتی دوزی (قلاب دوزی رشت) یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و از صنایع دستی گیلان است که در فهرست آثار ملی ایران - میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) - به ثبت رسیده‌است؛ در این کار زمینه پارچه به وسیله نخ‌های ابریشمین رنگین به گونه‌ای بسیار زیبا و چشم نواز تزئین می‌شود. پانزدهم دیماه ۹۹ طی مراسمی در کاخ موزه نیاوران شهر رشت به عنوان شهر ملی هنرهای سنتی ایران با محوریت رشتی‌دوزی، موفق به دریافت گواهی‌نامه ملی شد.^[۳۳]

در سال‌های اخیر چند فیلم مهم سینمای ایران از جمله ناهید، ماهی و گربه، در دنیای تو ساعت چنده، ناگهان درخت، تی تی، حکایت دریا و… در استان گیلان و شهر رشت ساخته شده‌اند.

وجه تسمیه

سر اینکه معنی واژه «رشت» چیست، دیدگاه‌های زیادی مطرح شده‌است:

1. رشت با بیان درست «رِشت» در ایرانی باستان Ṷṛšti «باران» اسم مؤنث از Ṷaṛš «باریدن» و از این ریشه در زبان اوستایی صفت فعلی varǝšta «باریده» و در زبان لری باستان bǝṛšt «بارش» و bǝšt «باران» و در هورامی veš «باران» و فارسی نو «بارِش» از «وارِشت» فارسی میانه هم‌ریشه است.^{[۳۴][۳۵][۳۶]}
2. واژه «رشت» در فرهنگ واژه‌های دساتیر، به‌ گچی که بنایان، سنگ و آجر را به آن استوار نمایند، معنی شده‌است.
3. در واژه‌نامه‌های انجمن آرا، آنندراج، لغت فرس اسدی توسی، لغت محلی شوشتری، برهان قاطع، ناظم الاطبا و لغت‌نامهٔ جهانگیری این گونه معنی شده: چیزی که از هم فروریزد و فروپاشد.^[۳۷][۳۸]
4. رشت در دیدگاه گروهی به معنی در گودی قرار گرفته می‌باشد. مطرح شدن این دیدگاه پیشینه ای تاریخی دارد. آن زمان هفته بازار رشت روزهای یکشنبه در همین شهر و روزهای چهارشنبه در آج بیشه (که هم‌اکنون یکی از محلات حاشیه شهر رشت است)، برگزار می‌شد. «رشت بازار» یعنی بازار در گودی قرار گفته و این صفت به این معنا بود که هر رهنورد یا مسافری که از بخش‌های جنوبی (مانند رودبار)، بخش‌های غربی (مانند فومن) و بخش‌های شرقی (مانند لاهیجان) به سوی رشت حرکت می‌کرد از منطقه ای بلندتر به ناحیه ای که در سطح پایین‌تر قرار داشت سرازیر می‌شد. در طول زمان واژه «بازار» از پایان این نام حذف شد و «رشت» کنونی باقی ماند.
5. گروهی نیز بر این گمانند که نام «رشت» از نام ایزد باران در فارسی پهلوی یعنی «تیشتر» گرفته شده‌است و گروهی هم بر این باورند که واژه «رشت» از واژه گیلکی «وارش» سرچشمه گرفته‌است. بر پایه این باور، «وا» برابر باز، متبادر کننده بازباران یعنی باران پی در پی است.
6. بنا بر یک گمانه زنی دیگر، نام درست این شهر «رِشت» بوده که از بن رشتنی و ریسیدن گرفته شدن و دلیل این نام گذاری پرآوازه بودن این شهر در تولید رشته‌های نوغان یا همان ابریشم دانسته شده‌است.
7. در اوستا، کتاب ایرانیان باستان، واژه «هو رشت» بارها تکرار شده‌است. «هو» به معنی نیک و «رشت» به معنی کردار می‌باشد؛ یعنی محل انجام کار خوب و نیکو.

قدیمی ترین نام این شهر «بیه» بوده که به معنای مصب میان دو رود است.

یکی دیگر از نام‌های پیشین این شهر یعنی «دارالمرز»، سرزمین پست و گود (جلگه ای) معنا شده‌است. همچنین علی اکبر دهخدا بر این باور است که چون ساخت این شهر در سال ۹۰۰ هجری آغاز شده و واژه «رشت» در حساب ابجد ۹۰۰ است، این نام را برای این شهر برگزیده اند.

پیشینه

ابتدا رشت به‌صورت قصبه‌ای بزرگ میان یک فضای جنگلی بوده و از آبادی‌های کهن ایران به‌شمار می‌رفته که نامش در کتاب حدودالعالم به سال ۳۷۲ هجری آمده‌است.^[۳۹] این قصبه که در میان دو رودخانه گوهررود و زرجوب قرار داشت و از این جهت نیز قدمت دیرینه دارد. نام قدیمی رشت «دارالمرز» یا «دارالامان» بوده که قبل از این دو به آن «بیه» می‌گفتند. بیه در لغت‌نامه‌ها، رود یا مصب بین دو رودخانه معنی شده‌است و چنین به نظر می‌رسد که دلیل این نامگذاری قرار گرفتن آن در میان دو رودخانه‌است که به مثابه حفاظ و دیوار شهر محسوب می‌گردید.^[۴۰] لغت‌نامه دهخدا در باب رشت آورده‌است:

در قرن هشتم هجری حمد ﷲ مستوفی اولین کسی است که از رشت نام می‌برد. در زمان شاه عباس در آنجا آبادانیهایی کرد و رشت توسعه یافت. در زمان قاجاریه بواسطهٔ بسط روابط اقتصادی ایران با روسیه و تماس آن‌ها از راه رشت باز هم بر توسعهٔ این شهر افزود و در زمان ناصرالدین شاه از رشت با سی هزار تن جمعیت یاد شده و بازارهای آن از مال التجاره مملو بوده‌است.^[۴۱]

در فرهنگ جغرافیایی ایران در مورد شهر رشت آمده:

شهر رشت مرکز گیلان و مرکز استان یکم کشور بوده‌است. این شهر در ۳۳۹هزارگزی شمال باختر تهران و ۳۶هزارگزی جنوب بندر انزلی واقع شده‌است. از مرکز شهر و دو طرف ساختمان زیبای شهرداری چهار خیابان وسیع به چهار طرف کشیده شده‌است. بناهای دو و سه طبقهٔ نوساز و مغازه‌های معتبر در دو طرف این خیابان‌ها بنا شده‌است. شهر رشت از نظر شهربانی به پنج بخش زیر تقسیم می‌شود: ۱- ساغری‌سازان ۲- سبزه‌میدان و کیاب ۳- بازار ۴- مرکز شهر ۵- زرجوب. جمعیت شهر در حدود یکصدوبیست‌هزار تن است. تعداد مغازه‌ها و دکاکین شهر در حدود سه‌هزاروپانصد باب است. تعداد شماره‌های تلفن شهر رشت در حدود یک‌هزار نمره است. در این شهر دو دانشسرا و شش دبیرستان پسرانه و پنج دبیرستان دخترانه و ۱۴ دبستان پسرانه و ۱۶ دبستان دخترانه وجود دارد. کارخانه‌های شهر رشت به‌طور اختصار به این شرح است: ۱- کارخانهٔ گونی‌بافی، تعداد کارگران پانصد تن. ۲- کارخانهٔ بلورسازی، تعداد کارگران بیست تن. ۳- کارخانهٔ تخم نوغان‌گیری، مقدار محصول در سال از ۲۵ تا ۳۰ هزار جعبه. ۴- بند پوتین، تعداد کارگر ۱۵ تن. ۵- پنج کارخانهٔ برنج‌پاک‌کنی. ۶- دو کارخانهٔ آرد. ۷- دو کارخانهٔ پیله‌خفه‌کنی. ۸- کارخانهٔ کبریت‌سازی. ۹- چهار کارخانهٔ جوراب‌بافی. ۱۰- کارخانهٔ برق.^[۴۱][۴۲]

در فرهنگ معین آمده‌است:

مرکز استان گیلان (شهرستان رشت) در میان شاخه‌های مصبی سفیدرود به نام گوهررود و صیقلان رودبار در جلگهٔ هموار و سبزی که تا کنار مرداب و بحر خزر امتداد دارد واقع است. جمعیت شهر رشت ۱۲۲۰۰۰ تن است. این شهر زیبا و مترقی در قرن اخیر بزرگ‌ترین مرکز تجارتی ایران در شمال بود و به‌وسیلهٔ بندرانزلی از طریق روسیه با غالب ممالک اروپای شرقی و مرکزی تجارت داشت. از سوی دیگر به‌وسیلهٔ جادهٔ شوسه از طریق قزوین به تهران و از طریق لاهیجان و لنگرود به مازندران و گرگان و از راه بندر پهلوی و طالش به آذربایجان شرقی مربوط است. شهر رشت در زمین‌های رسوبی جنوب مرداب بندر پهلوی در ارتفاع هم سطح دریای آزاد قرار گرفته و یکی از مناطق پرباران ایران است که میزان بارندگی سالیانهٔ آن به ۱/۷۰ متر می‌رسد و پرباران‌ترین مرکز استان ایران به‌شمار می‌آید. هوای شهر اغلب مِه آلود و دارای بخار آب زیاد است و به همین واسطه هوای رشت سرد نیست، تمام روزهای یخبندان این شهر در عرض سال از سی روز تجاوز نمی‌کند، روزهای برفی یا برف و باران توأم کمتر در این شهر دیده می‌شود و در سال ۱۳۳۶ ه‍.ش تنها یک روز برفی داشته و در سال ۱۳۳۵ ه‍.ش دوازده روز برفی در این شهر مشاهده شده‌است.^[۴۳][۴۴]

یاسنت لویی رابینو در سفرنامهٔ خود در ضمن بحث از مساجد و بقعه‌ها و بناهای تاریخی صورت چند سنگ نبشته را آورده که از آن جمله است:

«صورت کتیبهٔ سنگی مسجد جامع رشت که در عهد فتحعلی شاه قاجار بسال ۱۲۳۴ هَ. ق؛ و صورت کتیبه سنگی بقعهٔ خواهر امام که در عصر ناصرالدین شاه به سال ۱۲۷۲ هَ.ق. نوشته شده‌است، و نیز صورت کتیبه‌ای بر گلدستهٔ مسجد ساغری سازان رشت منقوش بسال ۱۳۰۴ ه‍.ق .».^[۴۵][۴۶] و^[۴۷][۴۸]

پیش از اسلام

ایجاد بنای اولیه رشت را با احتمال زیاد به قبل از اسلام و به دوره ساسانیان نسبت می‌دهند در حالی که به نوشته برخی از محققان؛ رشت در پیش از اسلام و دست کم در دوره ساسانیان وجود داشته‌است و بنا بر روایت دیگری این ناحیه در گذشته دور، زیر آب‌های دریای خزر قرار گرفته بود، اما به تدریج و بر اثر رسوب زیاد و تبخیر آب، اراضی گیلان و ناحیه‌ای که امروزه به نام رشت معروف است از آب خارج شدند همچنین این منطقه یکی از چندهزار شهرهای می‌باشد که تحت حکومت الولکیان بوده‌است. این ناحیه چون دارای منابع طبیعی مانند جنگل و زمین‌های مناسب کشاورزی بوده، به سرعت به صورت دهکده‌ای درآمده و قابل سکونت شده‌است. در زمانی‌که حکومت ساسانی روبه فروپاشی می‌رفت، حکمرانی مستقل این دیار را گیلان‌شاه می‌نامیدند.

پس از اسلام

پس از غلبه مسلمانان بر ایران، اولین بار که نامی از رشت به میان آمد، سال ۶۱ هجری قمری بود. در زمان صفویه به ویژه در دوره شاه اسماعیل صفوی، سرزمین گیلان به دو بخش داخلی: «بیه پس» به مرکزیت فومن (و بعدها رشت) و «بیه پیش» به مرکزیت لاهیجان تقسیم می‌شد. حکومت بیه پیش از ۹۴۳ هجری قمری به خان احمد گیلانی رسید و شاه طهماسب اول صفوی، حکومت بیه پس را نیز به او سپرد. سرانجام شاه عباس اول صفوی گیلان را تسخیر کرد. در زمان سلطنت شاه عباس اول، گیلان استقلال خود را از دست داد.^[۴۹] این شهر از سال ۱۰۰۴ هـ. ق به فرمان شاه‌عباس مرکز استان گیلان و مرکز معاملات نوغان و ابریشم شد که در آن زمان محصول اول گیلان بود. این امر موجب شد که مالکان بزرگ و معامله‌گران ایرانی و روسی و یونانی و ارمنی که سر و کار با نوغان و ابریشم داشتند به این شهر رو کرده و بر وسعت آن بیفزایند. از این زمان سنگفرش بازار و سرپوشیدن خندقهای سرگشاده در نواحی مرکزی شهر شروع شد.^[۵۰][۵۱] در سال ۱۰۷۱ هجری قمری، قوای روسیه به دستور پترکبیر به گیلان حمله برد و رشت را تا سال ۱۱۴۵ هجری قمری در اشغال خود نگه داشت. در سال ۱۰۴۵ هجری قمری شهر رشت به دست استپان رازین روس غارت شد. در سال ۱۷۲۲ میلادی نیز سپاهیانپترکبیر، رشت را تسخیر کردند. سپس روس‌های بلشویک در جریان تعقیب هواداران تزار رشت را به تصرف خود درآوردند. رشت در فاصلهٔ سال‌های ۱۱۵۷ هـ. ق تا ۱۱۸۴ هـ. ق در وسط جنگلی انبوه قرار داشت. در اطراف نقاط اصلی شهر خانه‌ها نزدیک به هم و در بقیهٔ نقاط خانه‌ها بدون هیچ‌گونه نظمی پراکنده بود. در سال ۱۲۲۳ هـ. ق دارای سه‌هزار خانوار بوده، بازارش از چهار کوچه نامنظم که بخشی از آن با نی و حصیرهای تکه‌پاره پوشانده بودند تشکیل شده بود. این شهر در آن روزگار شش روز با تهران فاصله داشته‌است. این شهر از محلاتی تشکیل شده که نام خود را از زاهدان و عارفانی که در آن سکونت داشتند گرفته‌است مانند سمابجار (صومعه بجار)، چله‌خانه، پیرسرا، استادسرا، آفخرا، علمداران، خواهر امام، سلیمان‌داراب و غیره. سکونت هر یک از زاهدان یا عارفان یا پیران در قسمتی از قصبه یا شهر موجب بود که پیروان آنان مجاور مراد خود جمع شده و کویی تشکیل دهند و نام مراد خود را بر آن نهند. قسمتی از شهر نیز از پیشه‌وران و صنعتگرانی نام می‌گرفت مانند: خمیران یا خمگران، ساغری سازان، صیقلان و غیره.^[۵۱]

معاصر

قیام مشروطه‌طلبان و تصرف رشت

مقالهٔ اصلی: رویداد باغ مدیریه

مقالهٔ اصلی: فتح تهران

کمیته سری ستار، که در دوره استبداد صغیر محمدعلی شاه در رشت، گیلان تشکیل شد و هدف از تشکیل آن، اعاده مشروطیت بود. ۴۶ نفر از مشروطه خواهان گیلانی و غیر گیلانی که در آن زمان در رشت بودند، در آن عضویت یافتند و با مساعی آنان بود که انقلاب محرم ۱۳۲۷ ه‍.ق رشت واقع شد که به نوبه خود منجر به فتح تهران و اعاده مشروطیت گردید.^[۵۲] در مقابل این گروه و برای مقابله با شورش‌های احتمالی سردار افخم دارالحکومه را به مرکز اوباشان و فراشان سرکوب گر تبدیل کرده بود. به همین جهت مجاهدین گیلان از جمله اعضای کمیتهٔ ستار تصمیم گرفتند به هر وسیلهٔ ممکن سردار افخم را از بین ببرند. حمله آنان به دارالحکومه منجر به رویداد باغ مدیریه گردید.^[۵۲]

سردار افخم والی گیلان و کسی بود که در جریان تحریم تنباکو و تحصن حاج میرزا حسن آشتیانی و معترضین در میدان ارک تهران به سوی مردم دستور شلیک داد و حدود سی تن را کشته و تعداد زیادی را زخمی‌کرد. رویداد باغ مدیریه مربوط به روزی است که سردار افخم در مجلس مهمانی در باغ مدیریه رشت حضور داشت، در این روز مجاهدین گیلان از سه نقطه، نخست خانه یوسف خان (معاون دیوان)، دوم از باغ حاجی وکیل و سوم از خانه میرزا کریم خان به سمت باغ به حرکت درآمدند. سپس پانزده نفر آنان همراه معز السلطان مأمور باغ مدیریه شدند و عده‌ای هم به همراه میرزا حسین خان کسمایی و علی محمد خان تربیت به سمت دارالحکومه حرکت کردند؛ ستون سوم نیز زیرفرمان یپرم خان، مأمور پشت دارالحکومه شدند. این افراد موفق شدند سردار افخم را به ضرب گلوله از پای درآورند.^[۵۲] وقتی خبر کشته سردار افخم در شهر پیچید، بلافاصله دیگر گروه‌های مجاهدین دارالحکومه را تصرف و بر اوضاع شهر چیره شدند و با روحیهٔ مضاعف به تجهیز داوطلبان و آموزش نظامی آن‌ها برآمدند. رویداد باغ مدیریه نه تنها مظهر خشم و نارضایتی گیلانیان علیه ظلم حکام وقت گردید، بلکه بازتاب آن در سراسر ایران روحی تازه به مشروطه طلبان و آزادی خواهان داد و بی‌درنگ برخی افراد حکومتی که موضوع انقلاب مشروطه را جدی دیدند به صف مخالفان حکومت پیوستند. از این دست می‌توان به سپهدار رشتی اشاره کرد که پس از واقعه باغ مدیریه و به محض این‌که وکیل التجار یزدی و ناصرالاسلام ندامانی مأمور شدند تا به تنکابن رفته و از او بخواهند رهبری مجاهدین شمال را به عهده بگیرد، به سرعت این پیشنهاد پذیرفت و بلافاصله با چند تن از نزدیکان خود و حدود پانصد نفر تفنگچی وارد رشت شد و اداره امور فرماندهی نیروهای انقلابی را به دست گرفت و برای فتح پایتخت به سوی تهران حرکت نمود. هنوز مراسم نوروز سال ۱۲۸۸ ه‍.خ پایان نیافته بود، که مجاهدین مشروطه‌خواه گیلان به فرماندهییپرم‌خان، وارد قزوین شدند و بین آنان و قوای دولتی، جنگ درگرفت. سرانجام مجاهدین، شهر را تصرف کردند و قاسم خان امیرتومان، فرمانده قشون دولتی و چند نفر دیگر به دار آویخته شدند.^[۵۲] روز ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ ه‍.خ قوای بختیاری به فرماندهی سردار اسعد بختیاری و نیروهای گیلان به فرماندهی سپهدار تنکابنی، در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در بادامک، اردو زدند. پس از پنج روز درگیری؛ بالاخره قوای مشروطه توانستند کنترل کامل تهران را به دست بگیرند. در این میان سران این قوا در عمارت بهارستان ساکن شدند و زمام امور تهران را به‌دست گرفتند.

جنگ جهانی و قیام میرزا کوچک جنگلی