ایذه، یکی از شهرهای کهن و باستانی استان خوزستان در جنوب غربی ایران است که به دلیل تاریخ غنی، آثار باستانی شگفت‌انگیز و طبیعت بکر کوهستانی، شهرت فراوانی دارد. این شهر که در دامنه رشته‌کوه‌های زاگرس و در منطقه‌ای مرتفع‌تر از سایر نقاط خوزستان قرار گرفته، از دیرباز مهد تمدن ایلامی و خاستگاه ایل بزرگ بختیاری بوده است.

۱. موقعیت جغرافیایی و اقلیم:

• موقعیت: ایذه در شمال شرقی استان خوزستان قرار دارد. این شهر از شمال به چهارمحال و بختیاری، از جنوب به رامهرمز و باغملک، از شرق به کهگیلویه و بویراحمد و از غرب به لالی و مسجدسلیمان محدود می‌شود.
• اقلیم: ایذه دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. تابستان‌های آن نسبت به دیگر شهرهای خوزستان ملایم‌تر و دلپذیرتر است، در حالی که زمستان‌ها سرد و گاهی با بارش برف همراه است. این ویژگی اقلیمی، ایذه را به یک منطقه ییلاقی و خوش آب و هوا تبدیل کرده است.
• وجود سدها و دریاچه‌ها: نزدیکی به سدهای بزرگ مانند سد کارون ۳ و سد کارون ۴ و دریاچه‌های پشت این سدها، به زیبایی و اهمیت آبی منطقه می‌افزاید.

۲. تاریخچه و پیشینه (سرزمین باستانی آنزان):

ایذه از کهن‌ترین سکونتگاه‌های بشر در فلات ایران است و تاریخ آن به هزاره سوم قبل از میلاد باز می‌گردد. این منطقه در دوران ایلامی، با نام "آیاپیر" یا "اَیاپیر" (یا "آنزان") شناخته می‌شد و یکی از مراکز مهم پادشاهی ایلام بود. شواهد باستان‌شناسی فراوانی در این منطقه، از جمله سنگ‌نگاره‌ها، گورستان‌ها و محوطه‌های باستانی، گواهی بر قدمت و اهمیت آن است.

• نقش در دوران ایلامی: ایذه پایتخت یک پادشاهی محلی ایلامی و از مراکز مذهبی و سیاسی مهم آن دوران بوده است.
• دوران هخامنشی تا اسلامی: پس از ایلامیان، این منطقه تحت نفوذ حکومت‌های مختلفی از جمله هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان قرار گرفت. در دوران اسلامی نیز، ایذه با نام‌های دیگری مانند "مالمیر" شناخته می‌شد و مرکز حکومت اتابکان لر بزرگ بود.

۳. جمعیت و بافت شهری:

• جمعیت: ایذه یکی از شهرهای پرجمعیت و مهم استان خوزستان محسوب می‌شود و در سال‌های اخیر رشد جمعیتی قابل توجهی داشته است.
• بافت شهری: بافت شهری ایذه ترکیبی از سنتی و مدرن است. بازار محلی آن هنوز فعال است و در کنار آن، خیابان‌های جدید و ساختمان‌های نوساز نیز دیده می‌شود.

۴. اقتصاد و فعالیت‌های اصلی:

اقتصاد ایذه عمدتاً بر پایه کشاورزی، دامپروری، و گردشگری (به ویژه گردشگری تاریخی و طبیعی) استوار است:

• کشاورزی: زمین‌های حاصلخیز منطقه، به ویژه در کنار رودخانه‌ها، امکان کشت محصولات مختلفی نظیر گندم، جو، برنج (عنبربو)، و صیفی‌جات را فراهم کرده است.
• دامپروری: با توجه به وجود مراتع غنی در کوهستان‌های اطراف، دامپروری و عشایری (به ویژه در میان بختیاری‌ها) نقش مهمی در اقتصاد منطقه دارد.
• گردشگری: ایذه به دلیل جاذبه‌های تاریخی (مخصوصاً ایلامی) و طبیعت زیبا، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر دارد.
• صنایع دستی: صنایع دستی مرتبط با عشایر، مانند بافت سیاه چادر، قالی‌بافی و گلیم‌بافی نیز در منطقه رواج دارد.

۵. فرهنگ، آداب و رسوم:

• قومیت: مردم ایذه عمدتاً از قوم بختیاری هستند و به گویش بختیاری (از زبان لری) صحبت می‌کنند.
• فرهنگ عشایری: فرهنگ بختیاری، آداب و رسوم عشایری، موسیقی محلی (مانند ساز و دهل، کرنا و چوقا) و رقص‌های آیینی، بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی ایذه و مردم آن است.
• مهمان‌نوازی: مردم ایذه به مهمان‌نوازی و خونگرمی شهره‌اند.

۶. جاذبه‌های گردشگری و دیدنی:

ایذه بهشت باستان‌شناسان و طبیعت‌گردان است و دارای آثار و مناظر بی‌شماری است:

• آثار باستانی ایلامی و اشکانی:
  • کول فرح: دره و محوطه‌ای باستانی با شش سنگ‌نگاره سنگی بزرگ ایلامی مربوط به دوران هانی (حدود ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد).
  • اشکفت سلمان: غار و محوطه‌ای باستانی با چهار نقش برجسته ایلامی و یک چشمه آب معدنی.
  • نقش برجسته کمالوند: نقش برجسته‌ای مربوط به دوران ایلامی.
  • محوطه باستانی قلعه تل: مربوط به دوران ایلامی و پس از آن.
• جاذبه‌های طبیعی:
  • دریاچه‌های سد کارون ۳ و ۴: دریاچه‌های وسیع با چشم‌اندازهای زیبا که امکان قایق‌سواری و تفریحات آبی را فراهم می‌کنند.
  • آبشار شیوند: آبشار زیبا در کنار روستایی خوش آب و هوا.
  • دشت سوسن: دشتی وسیع و سرسبز در کنار رودخانه کارون با چشم‌اندازهای طبیعی فوق‌العاده.
  • کوهستان‌های زاگرس: فرصت‌های کوهنوردی و طبیعت‌گردی.
• مراکز مذهبی: امامزادگان مختلف که مورد احترام مردم محلی هستند.